Van Privé naar Spektakel

Het beeld van de Dolle Mina’s, die met beschreven buiken op straat stonden, is alom bekend. Dit is een actiegroep die begin jaren 70 met leuze als ‘’Baas in eigen buik’’ voor vrouwenrechten vocht. De Dolle Mina’s lijken het tegenovergestelde van de vrouwen uit de eerste feministische golf. De vrouwenactievoeders aan het begin van de twintigste eeuw maakten nog nauwelijks gebruik van de publieke arena. De publieke uitingen van de vroege feministen waren vooral petities en nationale algemene vergaderingen. Pas langzamerhand zagen deze vrouwen de openbare ruimte als hun podium. Openbare politieke acties gingen gedurende de eerste feministische golf in Nederland nog gemoedelijk aan toe. Een politieke middel zoals demonstraties werd lang door de Verenging voor Vrouwenkiesrecht (VvVK) in twijfel getrokken als instrument voor politieke verandering. Moest de vrouw niet gewoon alleen trouw blijven aan traditionele politieke middelen zoals petities en algemene vergaderingen? Uiteindelijk werd er afgezien van enkel alleen beroep doen op traditionele middelen. De nieuwe traditie van vrouwendemonstraties in Nederland was geboren. Een grote uitspatting was de een betoging die de boeken in gegaan is als ‘De Grote Betoging’ op 18 juni 1916.

Deze grote betoging op 18 juni was een waar spektakel voor haar tijd. Met 18000 mannen en vrouwen liepen de demonstratie door de straten met borden met leuze erop zoals: “Sluit u allen aan bij den Optocht der Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht’’. De demonstratie werd gehouden op het terrein van de IJsclub te Amsterdam. De organisatie, VvVK, liepen met trots vooraan. Naast de vereniging, gesticht in 1894, liepen er nog ander politieke organisaties mee in de betoging. Een foto van de betoging beeld de vrouwen van de vereniging af in hun nationale kostuums. Vervolgens dragen de vrouwen ook een kiesrechtsjerpen. Hoewel de foto zwart-wit is weten we vanuit tekstuele bronnen dat de sjerpen geel met wit gekleurd waren. De betoging genoot van een enorme hoeveelheid media-aandacht. Deze media-aandacht had als gevolg dat de denkbeelden van de vereniging op een veel hoger niveau werden verspreid. De hoeveelheid leden en aanhangers van de kwestie groeiden dan ook aanzienlijk door de betoging. Men had met deze demonstratie ruim 3000 extra leden verworven. Dit aanzienlijke aantal geeft de enorme impact van deze demonstratie weer. Demonstraties groeiden dan ook aan het begin van de twintigste eeuw uitgroeiden tot een internationaal fenomeen.

De VvVK heeft lang afgehouden van demonstraties als politiek middel. De vrouw behoorde zich niet in de openbare ruimte te profileren door middel van publieke protesten. Vrouwen aan het begin van de twintigste eeuw moesten niet belust zijn op spektakel. Zij waren tweederangsburger die haar plaats moesten kennen achter de man. Daarnaast behoorde de vrouw in de privésfeer en diende zich niet te bemoeien met de politiek, dat was de taak van de man. De VvVK was dan ook vanaf haar opricht tot 1912 niet comfortabel met het idee dat vrouwen, geassocieerd met de verenging, de straat op gingen om in het openbaar te strijden voor vrouwenkiesrecht. Men moest wel politiek actievoeren maar niet op deze extreem directe manier. De Nederlandse vrouwenbeweging heeft lang deze traditie in stand gehouden. Daarentegen grepen buitenlandse vrouwenbewegingen al veel eerder naar radicalere en soms ook militante manieren om politieke verandering te bewerkstelligen.

In vergelijking tot de Britse vrouwenbeweging was de Nederlandse vereniging nog extreem passief. De Nederlandse vrouwenbeweging wilde niet de straat opgaan terwijl de Britse vrouwen winkelruiten insloegen en gearresteerd werden voor verschillende vergrijpen in de openbare sfeer. De Nederlandse vrouwen keurden de Britse vrouwenbeweging af omdat zij een spektakel van zichzelf maakte. Zij vonden het een lange tijd ordinair en onvrouwelijk om in het publieke domein te gaan protesteren. Toen politieke verandering uitbleef in Nederland begonnen de Nederlandse vrouwen andere opties te overwegen. Door de straat als haar nieuwe podium te gebruiken kon men op een nieuw niveau aandacht trekken voor haar zaak. Dit betekende wel afzien van haar oude standaarden. Er ontstond verdeeldheid binnen de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht. Men had verschillende opvattingen over het gebruik van demonstraties en andere massa-evenementen als politiek middel. De verschillen in enkele opvatting zorgde bij de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht voor een afscheiding van een deel van haar leden. De Nederlansche Bond voor Vrouwenkiesrecht kwam hieruit rollen. De Vereniging voor Vrouwenkiesrecht hanteerde nu een radicalere aanpak na de afscheiding. Demonstratie behoorde nu tot het arsenaal van politieke wapens. Zo werd er in 1912 de eerste demonstratie georganiseerd. Demonstraties werden op een lag pitje gezet met het uitbreken van de eerste wereldoorlog maar in 1916 werd dit weer opgepakt. Meteen werd er een spectaculair protest opgezet. De grote betoging op 18 juni is als de grootste demonstratie tijdens de eerste feministische golf de geschiedenis ingaan.

Demonstraties waren gedurende de eerste feministische golf niet van het kaliber van tegenwoordig. In vergelijking met de campagnes van Dolle Mina was het allemaal nog extreem ingetogen. Dit heeft vooral te maken met het veranderende normen en waarden patroon. Echter werden vrouwendemonstraties van het begin van de twintigste eeuw wel als spectaculair ervaren door tijdgenoten. Men was niet gewend de vrouw met protestborden in de lucht door de straat te zien marcheren. Gemeten aan de standaarden van haar tijd waren vrouwendemonstraties en andere publieke acties al snel radicaal en militant van aard gedurende de eerste feministische golf. De metamorfose van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht, van traditionele politieke middelen naar demonstraties, zette de vereniging in een nieuw daglicht. De Vereniging voor Vrouwenkiesrecht was nu bewapend met demonstraties als sterk wapen in haar strijd voor vrouwenkiesrecht.