Een strijd voor democratie, een strijd voor vrouwenkiesrecht

De Nederlandse strijd voor vrouwenkiesrecht in 1918

 

De strijd om vrouwenkiesrecht was een strijd voor democratie. De politicoloog Samuel Huntington onderscheidt meerdere golven in de strijd om democratie en stelt dat de eerste golf van democratisering de strijd voor vrouwenkiesrecht is. De strijd voor vrouwenkiesrecht was dus niet een strijd die alleen belangrijk was voor de vrouwemancipatie maar ook voor een democratische samenleving in het algemeen. Het idee dat iedereen moet kunnen participeren in het democratische proces is hier van groot belang geweest en nog steeds actueel. Het is opvallend dat juist deze week in Saoedi-Arabië, wat vaak hét land van de vrouwenonderdrukking wordt genoemd, vrouwen stemrecht hebben gekregen. Vrouwen kunnen nu gebruik maken van hun actief en passief kiesrecht bij de gemeenteraadsverkiezingen. In dit blog gaat het om de Nederlandse strijd voor vrouwenkiesrecht. Deze strijd werd een eeuw eerder gestreden dan in Saoedi-Arabië. De toepasselijk genoemde Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht was in Nederland één van de vrouwenbewegingen die zich inzetten voor de rechten van de vrouw. Wat voor hen het ultieme doel was, was het verkrijgen van het stemrecht. Om dit verhaal te verduidelijken, maak ik gebruik van een specifiek affiche dat werd vervaardigd in opdracht van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht (fig.1).

Om een visuele bron beter te begrijpen moeten er een aantal dingen in het achterhoofd worden gehouden. Ik heb daarom een aantal vragen geformuleerd die ik ook zal proberen te beantwoorden in dit blog: wat waren de belangen van de verschillende partijen betrokken bij het maken van de bron? Waar staan de verschillende elementen in de bron voor en wat is de reden voor deze elementen? Dit kan dan worden geïnterpreteerd aan de hand van de situatie in die tijd. Zo kunnen nieuwe inzichten over een bepaalde tijd duidelijk worden en kan een visuele bron worden gebruikt om een ontwikkeling in een bepaalde periode te begrijpen. Zo kan je uit een eenvoudig affiche opeens allemaal nieuwe dingen ontdekken die je op het eerste gezicht niet zou zien.

Het affiche heeft als titel laat mij binnen – ik breng nieuw licht. Deze leus staat prominent op het affiche zelf. De vrouw op het affiche heeft een toorts in haar hand met een kaars met het opschrift ‘vrouweninzicht’. De Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht heeft met een reden gekozen om specifiek deze titel ofwel leus erop af te laten drukken. Het is het idee dat vrouwen een ‘nieuw licht’ zouden bieden. Dit nieuwe licht stond voor de vrouwenbeweging voor de andere ideeën en inzichten over politiek die vrouwen zouden kunnen bieden. Daarom zou de vrouw de politiek verrijken.

Het is interessant om aan te stippen dat de maker van het affiche een man was. Van de kant van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht was het niet vanzelfsprekend om een man mee te laten werken aan hun strijd. Het was een regel om mannen te weren uit de besturen van de vrouwenbewegingen. Redenen, om de man niet te laten toetreden, waren dat mannen niet goed de problematiek van de vrouw zouden kunnen begrijpen of niet met de passie van een vrouw voor vrouwenkiesrecht zouden strijden. Vrouwen moesten bovendien zelf nog leren hoe al dit soort organisatorisch werk moest worden gedaan. Het was dus voor hen een oefenschool.

Twee belangrijke elementen van het affiche zijn dat de vrouw rustig op de dichte deur van het stemlokaal klopt en dat zij dit doet in het jaar 1918. In 1917 kreeg de vrouw passief kiesrecht in Nederland. Passief kiesrecht houdt in dat je niet mag stemmen voor vertegenwoordiging maar wel jezelf verkiesbaar mag stellen. Bij de eerste verkiezingen na deze wetsverandering leverde het de eerste vrouw in de Tweede Kamer op. Dit was Suze Groeneweg, lid van de Sociaal Democratische Partij (SDAP). In 1919 werd actief kiesrecht in Nederland een feit. Het jaar tussen deze twee gebeurtenissen kwam dit affiche naar buiten, namelijk in 1918. Dit geeft een nieuwe dimensie aan de situatie op het affiche, namelijk dat er wel degelijk al stappen waren gezet en er al gedeeltelijk kiesrecht was. Dit betekende voor de vrouwenbeweging dat kiesrecht steeds meer een echte mogelijkheid werd en niet langer alleen een droom. Het doel was binnen handbereik, zo is het ook afgebeeld op het affiche. De vrouw klopt nu op de deur die niet zichtbaar op slot zit. Langzamerhand kreeg de vrouw meer rechten en kon zij steeds meer betekenen op het politieke vlak. Dit affiche was er dus voor om dat actieve kiesrecht te realiseren.

Als laatste valt het mij op dat de vrouw op het affiche de kleuren geel en wit draagt. Het gele lint om de middel heen is vooral belangrijk. Dit lijkt op de linten die de strijdsters voor vrouwenkiesrecht droegen bij speciale gelegenheden en op straat. Deze kleuren waren de symbolische kleuren voor de vrouwenkiesrechtstrijd geworden. Wat op het eerste gezicht dus alleen lijkt op gewone kleren in gewone kleuren, blijkt nu opeens meer te zijn als je het vergelijkt met bestaande kennis over deze tijd.

 

Concluderend, het affiche laat mij binnen – ik breng nieuw licht was voor de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht van belang om het beeld over te brengen dat de vrouw op een vreedzame manier klopte op de deur van het stemlokaal. Actief kiesrecht was in 1918 het doel van deze vrouwenbeweging. Het passief vrouwenkiesrecht was al een jaar voor de uitgave van dit affiche behaald. Voor de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht was het duidelijk dat de vrouwelijke hand in het politieke proces voor nieuwe inzichten zou zorgen.

Als laatste punt is het interessant om in de context van dit affiche het debat rond participerende mannen in de strijd om vrouwenkiesrecht te noemen. Het was namelijk mannen verboden om in het bestuur te zitten. Mannen mochten wel lid worden van de Vereeniging.

 

Om verder te lezen over dit onderwerp:

Bosch, Mineke, ‘History and Historiography of First-Wave Feminism in the Netherlands, 1860-1922’, in: Sylvia Paletschek and Bianka Pietrow-Ennker, Women’s Emancipation

Movements in the Nineteenth Century. An European Perspective (Stanford 2004) 53-76.

Velde, Henk te, ‘Viriliteit en opoffering. “Mannelijkheid” in het Nederlands politieke debat van het fin-de-siecle’, Tijdschrift voor Vrouwenstudies 56 (1993) 421-434.

 

Andere links:

De Saoedi-Arabische vrouwen stemmen, http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/4206683/2015/12/12/Vrouwen-in-Saudi-Arabie-stemmen-voor-het-eerst.dhtml

Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis voor meer informatie over de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, http://www.atria.nl/atria/nl/bibliotheek_en_archief/dossiers/_rp_column2_1_id/1_52.