Verandering in de gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen

In oktober is de film Suffragette in première gegaan in Londen. De film gaat over Engelse vrouwen aan het begin van de twintigste eeuw die zich inzetten voor het vrouwenkiesrecht. Uit protest tegen de film gooiden Engelse feministen bij de première met rookbommen. Daarnaast sprongen ze over hekken heen om op de rode loper te gaan liggen en de weg voor filmsterren te versperren. De aanwezige bewakers hebben feministen weg moeten dragen en de politie ingeschakeld. Die heeft vervolgens meerdere feministen gearresteerd. Volgens de femi­nis­ten is het motief van de filmmakers het laten zien dat de strijd voor gelijke rechten tussen mannen en vrouwen al lang gestreden is. Feministen hadden de strijd honderd jaar geleden al gewonnen en vrouwen zouden tegenwoordig niets meer te klagen hebben. Een woordvoerder van de feministen, die campagne voert tegen huiselijk geweld en vrouwelijke onder­druk­king, zegt dat van gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen helaas nog steeds geen sprake is.

Wat maakt dat deze film zulke heftige reacties uitlokte? Ideeën over gelijkwaardigheid, mannelijkheid en vrouwelijkheid zijn maatschappelijk bepaald en mensen verschillen hierover vaak ook persoonlijk van mening. Dit was vroeger niet anders. Aan het begin van de twintigste eeuw bijvoorbeeld vonden veel mannen het onvoorstel­baar dat vrouwen überhaupt ooit inspraak zouden krijgen in de politiek. Vrouwen probeerden heersende ideeën over vrouwelijkheid te veranderen door propaganda te maken. Ze hoopten dat mannen zouden inzien dat vrouwenkiesrecht nuttig zou zijn voor de samenleving. De Britse suffragettes waren niet de enige die streden voor vrouwen­kiesrecht en gelijkwaardigheid tussen de seksen, er waren in Nederland ook vrouwen­kiesrecht­bewegingen. Waarom is er geen film gemaakt over Nederlandse feministen die streden voor het vrouwenkiesrecht?

In Nederland waren meerdere vrouwenkiesrechtbewegingen actief, maar deze gebruikten geen geweld zoals de suffragettes in Engeland. Daarom spreken de Nederlandse vrouwen­kies­rechtbewegingen niet zo tot de verbeelding als de Britse. De Nederlandse beweging wilde net als de Britse beweging het vrouwen­kies­recht verkrijgen, maar verschilde in de manieren waarop ze dit dachten te bereiken. Ze geloofden niet dat geweld nuttig zou zijn in hun strijd aangezien ze dan geassocieerd zouden worden met de Britse suffragettes. Die hadden een militante aanpak en er was door succesvolle mannelijke propaganda een zeer negatief beeld van ze geschetst. Ze werden gezien als geestelijk gestoorden of onfatsoenlijke vrouwen die de samenleving bedreigden.

In Nederland was er een verschil tussen radicale en gematigde vrouwenkiesrecht­bewegingen. Radicale bewegingen wilden zo snel mogelijk het vrouwen­kiesrecht verkrijgen en gematigde bewegingen hadden een aanpak die meer gericht was op lange termijn veranderingen. Daarnaast waren er welvaarts- en standenverschillen tussen Nederlandse vrouwenbewegingen. De propaganda die radicale en gematigde Nederlandse vrouwen­bewegingen maakten verschilde van elkaar. Kan een analyse van een affiche van de Nederlandse vrouwen­kiesrecht­beweging ons iets leren over hoe feministen uit die beweging dachten?

Om die vraag te beantwoorden wordt hier gekeken naar een affiche voor de provinci­ale landdag van de gematigde Nederlandschen Bond voor Vrouwenkiesrecht. De Bond was opgericht door gematigden feministen die dachten dat vrouwenkiesrecht alleen gerealiseerd zou kunnen worden door een zeer brede steun te krijgen van de bevolking. Ze stonden toe dat mannen lid werden van de Bond en mannen konden zelfs in het bestuur plaats nemen. Door mannen niet buiten te sluiten en zich gematigd op te stellen hoopte de Bond het idee van gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen te verspreiden. Als dit ideaal breed geaccepteerd zou worden, dan zou het invoeren van vrouwenkiesrecht makkelijk zijn.

De denk­beelden van vrouwen uit de Bond aan het begin van de twintigste eeuw waren een weer­spiegeling van de toenmalige samenle­ving. Ze richtten het affiche in op een manier die toentertijd gebruikelijk was. Mannelijke politici, zoals Kuyper, hielden negentiende-eeuwse ideeën in stand over vrouwelijk­heid die de legitimering vormden voor de uitsluiting van de politiek op basis van sekse. Vrouwen zouden bijvoorbeeld te emotioneel zijn en die emotio­nele kwaliteiten konden ze beter gebruiken om voor kinderen te zorgen. Veel mensen waren het met deze ideeën eens, zo ontstond een vrouwbeeld waarin de vrouw voor kinderen moest zorgen en thuis behoorde te blijven. Vrouwen uit de Bond zelf hadden ook dit vrouwbeeld, maar zij waren echter wel voor het vrouwen­kiesrecht. Vrouwen zouden volgens hen na een verbeterde opleiding en een goede opvoeding politieke inspraak moeten krijgen omdat dit nuttig zou zijn voor de samenleving. Vrouwen konden namelijk hun moederlijke capaciteiten gebruiken voor de samenleving in zijn geheel.

Al deze achterliggen ideeën zijn terug te zien in de manier waarop de Bond het affiche had vormgegeven. In de twintigste eeuw was het een gebruikelijke methode om de belangrijkste persoon rechts af te beelden en groot en sterk af te beelden. De vrouw op het affiche is kleiner dan de man en ze is aan zijn linkerzijde afgebeeld, hiermee laat de bond subtiel zien dat ze onbelangrijker is dan de man. Verder valt op dat de vrouw achter haar man is afgebeeld, terwijl de man op het affiche schrijft ‘Geef aan de vrouw haar rechtmatige plaats naast den man’. Bovendien legt de vrouw haar arm op zijn schouder om te laten zien dat ze hem steunt, ze staat letterlijk ‘achter hem’ zoals het spreekwoord luidt.

De gematigde visie van de Bond komt goed tot uitdrukking in het affiche. Hoewel de man op het affiche de tekst schreef dat de vrouw haar rechtmatige plaats naast de man moest krijgen, werd de vrouw ondergeschikt afgebeeld. De Bond wilde niet radicaal breken met gangbare ideeën over vrouwen aangezien ze dan hun brede steun zouden verliezen. Ook waren ze het zelf eens met veel traditionele ideeën over de rol van de vrouw in de samenleving die in stand werden gehouden door mannelijke politici. Ze vonden net als de mannen dat vrouwen met name een rol hadden in de privésfeer, maar ze waren wel van mening dat vrouwelijke inspraak een positief effect kon hebben op de samenleving en dat vrouwen na het krijgen van een betere opvoeding en opleiding kiesrecht moesten krijgen.

Kortom, de manier waarop leden van de Bond kozen om de rechtmatige positie van de vrouw af te beelden verschilt enorm van hoe we deze tegenwoordig zouden afbeelden. Tegenwoordig zou de vrouw naast de man worden afgebeeld en zou de gelijkwaardigheid tussen beiden worden benadrukt. Ideeën over gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen zijn met de jaren enorm veranderd maar volgens sommige, zoals de Britse feministen bij de première van suffragettes, zijn ze nog niet genoeg veranderd.

Verder lezen?
http://www.theguardian.com/world/2015/oct/07/feminist-protesters-storm-red-carpet-at-london-premiere-of-suffragette
Henriëtte Lakmaker “Van de uiterste suffragette tot de kalmste strijdster’, 1894-1919’.
Marjan Schwegman, ‘Hysterische mannen en koele vrouwen. Politiek, sekse en emoties in de lange negentiende eeuw‘.

Afbeelding: ‘Geef aan de vrouw haar rechtmatige plaats naast den man’, 1916, affiche van Den Nederlandschen Bond voor Vrouwenkiesrecht. Atria, Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis, Collectie IAV, inv.nr A2703.