Hollandse folklore bij de wereldbond
In 1908 werd in Amsterdam het Congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht georganiseerd. Tijdens dit congres is er een foto gemaakt van een groep mensen in Hollandse klederdracht, nadat zij een klompendans hadden uitgevoerd (Fig. 1). Een Hollandse klompendans tijdens een internationaal congres lijkt zeer uniek. De vraag die deze foto oproept is: waarom was er aandacht voor een Hollandse klompendans op het Congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht?
De foto is gemaakt door Nicolaas Schuitvlot, een portretfotograaf die werkzaam was in Amsterdam. Schuitvlot werkte waarschijnlijk in opdracht van de organisatie van het congres, aangezien deze foto niet wordt genoemd als bekend gedateerd werk in zijn eigen documentatie[1]. Invloeden vanuit de fotograaf waren hierdoor beperkt tot de belichting en de opstelling van de foto. De invloed van de organisatie van het congres breidde zich uit tot het idee van de foto, de aankleding en de locatie. De organisatie liet deze foto waarschijnlijk maken om verschillende redenen. De foto laat allereerst zien wat er heeft plaats gevonden tijdens het congres in Amsterdam, zodat de gebeurtenis gedocumenteerd kon worden. Daarnaast staan er een aantal vooraanstaande Nederlandse feministen op de foto, waaronder Rosa Manus. Omdat zij werden geassocieerd met het congres en daarmee de strijd voor vrouwenkiesrecht, leverde de foto veel aandacht en bekendheid op voor deze mannen en vrouwen. De foto is waarschijnlijk ook gemaakt om de Hollandse klederdracht in verband te brengen met de strijd voor vrouwenkiesrecht. Waarom werd deze associatie met folklore opgeroepen?
Folklore als politiek middel
Maria Grever behandelt in haar artikel ‘Feminisme en het vaderland’ het gebruik van folklore door Nederlandse feministen in de strijd voor het vrouwenkiesrecht.[2] Het was voor feministen belangrijk om als volwaardige vrouwelijke burgers erkend te worden. Het nationale verleden van de vrouwen werd vooral gebruikt om deze vrouwelijke identiteit te vormen, maar dit verleden werd ook gebruikt als legitimatie voor het vrouwelijk burgerschap. Een erkend verleden werd vaak ingezet om een bepaalde status te bereiken. Folklore werd ingezet om dit nationale verleden in beeld te brengen. Grever ziet het gebruik van folklore door de Nederlandse feministen ook als reactie op de verzuilde samenleving. De Nederlandse samenleving was verdeeld in verschillende ‘zuilen’ op basis van levensbeschouwing en sociale laag. De vrouwenbond moedigde haar leden aan, om de eenheid te bewaren en daarmee afsplitsingen binnen de bond te voorkomen. De monarchie kreeg een voorbeeldfunctie, doordat deze net als de vrouwenbond een overkoepelende positie bezat. Grever betwijfelt de invloed van de cultuur van de wereldbond op de feministische cultuur in Nederland. Het ‘nationaal bewustzijn’ van de vrouwen stond in hoger aanzien dan de internationale relatie binnen de wereldbond.[3]
De groepsfoto uit 1908 lijkt in lijn te liggen met deze verklaring van het gebruik van folklore. Deze foto is echter gemaakt op het congres van de wereldbond voor Vrouwenkiesrecht en de invloed van de Wereldbond op de Nederlandse feministische cultuur is door Grever ter discussie gesteld. Toch was de aanwezigheid van de Hollandse afvaardiging van waarde, gezien de foto. Werd het thema folklore vaker gebruikt binnen de traditie van de Wereldbond en waren deze folkloristische foto’s gebruikelijk? Of was er sprake van invloed vanuit de Nederlandse feministische cultuur op de Wereldbond?
Een strategische foto
Er was tijdens het congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht waarschijnlijk zowel sprake van een folkloristische traditie als sprake van invloed vanuit de Nederlandse feministische cultuur. Mineke Bosch geeft in haar artikel ‘Between entertainment and nationalist politics’ een aantal voorbeelden van het gebruik van folklore uit de visuele geschiedenis van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht. Verschillende delegaties uit onder andere IJsland, Finland en Bulgarije maakten gebruik van klederdracht en de boerencultuur in hun visuele representatie. [4] In deze context blijkt de Hollandse klompendans tijdens een internationaal congres niet uniek. Op het congres waren meerdere Europese landen vertegenwoordigd en zij mochten allemaal een aandeel leveren aan het congres.
Daarnaast was het gastland van het congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht van belang. Het congres werd in 1908 gehouden in Amsterdam, dus Nederland was gastland. Hierdoor is het begrijpelijk dat Nederland een speciale rol kreeg tijdens het congres. De Nederlandse vrouwenbond heeft die plek ingevuld met een Hollandse klompendans. Op die manier konden zij de Nederlandse vrouwenbond op de kaart zetten met een opvallend optreden. Bovendien werd de folklore strategisch ingezet, om de nationale identiteit van de vrouw kracht bij te zetten. De groepsfoto uit 1908 lijkt een momentopname van het congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht, maar blijkt meerdere politieke doelen te dienen.
[1] Biografische gegevens: Nicolaas Schuitvlot, 12 januari 2015, website RKD Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. https://rkd.nl/nl/artists/418755 (7 december 2015)
[2] Maria Grever, ‘Feminisme en het vaderland. De historische legitimatie van een vrouwelijk “wij-gevoel”’ in: Mineke Bosch, et al (red.), Feminisme en Verbeelding. Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis 14 (Amsterdam 1994) 164-169.
[3] Grever, ‘Feminisme en het vaderland’, 166-169.
[4] Mineke Bosch, ‘Between entertainment and nationalist politics: the uses of folklore in the spectacle of the International Woman Suffrage Alliance’, Women’s Studies International Forum 32, 1 (2009) 4-5.